Có thể thấy rõ bằng mắt thường, trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần khẳng định vai trò then chốt trong mọi lĩnh vực đời sống. Từ chăm sóc sức khỏe, giáo dục, tài chính đến sản xuất, AI đang thay đổi cách chúng ta sống và làm việc. Tuy nhiên, đằng sau những cơ hội đầy hứa hẹn đó là những mối lo ngại ngày càng rõ nét về ảnh hưởng của AI đến thị trường lao động toàn cầu. Một trong những cảnh báo đáng chú ý nhất gần đây đến từ Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), khi họ công bố rằng 40% việc làm trên thế giới có thể bị ảnh hưởng bởi sự phát triển của AI.
AI – Con dao hai lưỡi của nền kinh tế hiện đại
Theo báo cáo của UNCTAD, thị trường AI toàn cầu được dự báo sẽ đạt giá trị 4.800 tỷ USD vào năm 2033, tương đương với quy mô nền kinh tế hiện tại của Đức – nền kinh tế lớn thứ tư thế giới. Điều này cho thấy sức mạnh và tầm ảnh hưởng sâu rộng của AI trong tương lai không xa. Tuy nhiên, đi kèm với đó là một thực tế không thể phớt lờ: AI không chỉ thay đổi mà còn có thể thay thế hàng loạt công việc hiện tại.
UNCTAD nhấn mạnh rằng khác với các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây, chủ yếu tác động đến lao động chân tay và các ngành sản xuất, AI tác động mạnh đến các nghề nghiệp có hàm lượng chất xám cao – nơi đòi hỏi kiến thức chuyên sâu, kỹ năng phân tích và ra quyết định phức tạp. Điều này có nghĩa là không chỉ những công việc tay chân mà cả những vị trí “trắng cổ áo” cũng đang đứng trước nguy cơ bị thay thế hoặc tái cấu trúc.
Những nghề nghiệp nào có nguy cơ cao?
Các công việc trong lĩnh vực tài chính, kế toán, pháp lý, biên dịch, thiết kế kỹ thuật và thậm chí cả sáng tạo nội dung đều đang được AI tiếp cận. Với khả năng xử lý dữ liệu khổng lồ, học hỏi và phản hồi trong thời gian thực, AI có thể thực hiện nhiều tác vụ mà con người mất hàng giờ hoặc thậm chí hàng ngày để hoàn thành – với chi phí thấp hơn và độ chính xác cao hơn.
Chẳng hạn, AI đã bắt đầu viết báo, lập trình phần mềm, tạo ra hình ảnh, và thậm chí tham gia vào quá trình tuyển dụng nhân sự. Trong ngành y tế, AI hỗ trợ chẩn đoán bệnh qua hình ảnh nhanh chóng hơn bác sĩ. Trong lĩnh vực pháp lý, các hệ thống AI có thể phân tích hàng ngàn hồ sơ pháp lý chỉ trong vài giây. Tất cả những điều này đang đặt ra một câu hỏi lớn: con người sẽ đứng ở đâu trong kỷ nguyên số?
Tác động bất cân xứng giữa các quốc gia
Một điểm đáng chú ý khác trong báo cáo của UNCTAD là việc AI có thể ảnh hưởng mạnh hơn đến các quốc gia phát triển – nơi có nhiều việc làm thuộc lĩnh vực kỹ thuật số, văn phòng và chuyên môn cao. Tuy nhiên, các quốc gia này cũng có lợi thế lớn hơn trong việc tận dụng AI để tăng năng suất, đổi mới và mở rộng thị trường.
Ngược lại, các nền kinh tế đang phát triển lại đối mặt với nguy cơ mất đi lợi thế cạnh tranh về chi phí lao động thấp, khi các doanh nghiệp toàn cầu chuyển sang sử dụng tự động hóa và AI để thay thế nhân công. Điều này có thể làm trầm trọng thêm khoảng cách giàu nghèo toàn cầu, đặc biệt nếu các nước đang phát triển không kịp đầu tư vào giáo dục, công nghệ và cơ sở hạ tầng số.
AI hứa hẹn tạo ra giá trị kinh tế lớn, nhưng giá trị đó không phân bổ đồng đều. Phần lớn lợi nhuận từ AI thuộc về các tập đoàn công nghệ lớn và những người sở hữu vốn, trong khi người lao động – đặc biệt là lao động phổ thông – có thể mất việc làm hoặc phải chấp nhận mức lương thấp hơn.
Điều này đặt ra vấn đề về sự công bằng và bền vững trong tăng trưởng kinh tế. Nếu không có chính sách điều tiết hợp lý, AI có thể đẩy xã hội vào tình trạng bất bình đẳng sâu sắc hơn, nơi một nhóm nhỏ nắm giữ phần lớn tài sản và quyền lực công nghệ.
Giải pháp nào cho tương lai?
Tổng Thư ký UNCTAD, bà Rebeca Grynspan, kêu gọi cộng đồng quốc tế cần đặt con người vào trung tâm của quá trình phát triển AI, thay vì để công nghệ phát triển một cách vô định hướng. Điều này bao gồm:
-
Đào tạo lại và nâng cấp kỹ năng cho lực lượng lao động: Giúp người lao động thích nghi với công nghệ mới thông qua các chương trình giáo dục và đào tạo kỹ năng số, tư duy phản biện, sáng tạo và làm việc với AI.
-
Phát triển khuôn khổ pháp lý toàn cầu cho AI: Đảm bảo AI phát triển có đạo đức, minh bạch và phục vụ lợi ích chung của nhân loại, tránh lạm dụng và sai lệch.
-
Tăng cường hợp tác quốc tế: Đặc biệt trong việc hỗ trợ các quốc gia đang phát triển tiếp cận công nghệ, đầu tư vào hạ tầng kỹ thuật số và xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
AI không phải là cơn bão mà là một làn sóng – và làn sóng ấy đang ập đến ngày một mạnh mẽ. Nếu biết cách cưỡi lên làn sóng đó, chúng ta có thể tiến xa hơn bao giờ hết. Nhưng nếu để mặc nó cuốn đi, xã hội có thể đối mặt với nhiều hệ lụy nghiêm trọng.
40% việc làm có thể bị ảnh hưởng không phải là một con số để sợ hãi, mà là lời cảnh tỉnh để hành động. Chúng ta – với tư cách là cá nhân, doanh nghiệp và quốc gia – cần cùng nhau chuẩn bị cho một tương lai nơi con người và AI có thể cùng tồn tại, bổ trợ và phát triển bền vững.
